Het toeslagenstelsel laat weinig ruimte voor maatwerk. Toch zou in de toekomst een hardheidsclausule, waarbij voor schrijnende gevallen een uitzondering gemaakt wordt, een oplossing zijn.
Te veel werk
Al in 2004 adviseerde de Afdeling Advisering van de Raad van State om in de Awir (algemene wet inkomensafhankelijke regelingen) een hardheidsclausule op te nemen. De belastingdienst zou met deze clausule bij onvoorziene of schrijnende gevallen af kunnen wijken van de standaardregels. Dat advies nam het kabinet niet over, zo staat in het rapport Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (Van Dam). Reden was dat de Belastingdienst als een ‘machine’ moet werken. Gezien de grote hoeveelheden, zouden uitzonderingen te veel werk zijn, zo schrijft het NRC.
Misbruik en fraude
Rond 2013 lag de politieke focus veelal op het bestrijden van misbruik en fraude in het toeslagenstelsel. De Belastingdienst kreeg zelfs 25 miljoen voor extra toezicht. Voorwaarde was wel dat er dan ook 25 miljoen bespaard moest worden op onterechte toeslagen. Volgens de Awir moeten onterechte toeslagen volledig terugbetaald worden, ongeacht de situatie. In 2014 klopt de Belastingdienst aan bij Sociale Zaken. Het terugvorderen bij ouders met lage inkomens heeft grote financiële gevolgen voor de gezinnen. De wet blijft echter ongewijzigd, zo staat in het Eindrapport van de Commissie Uitvoering toeslagen (Donner).
Harde wet
De Awir is een harde wet die streng uitgevoerd moet worden. Door de wettelijke bepalingen kunnen de Belastingdienst en gemeenten geen maatwerk leveren, ook niet in schrijnende gevallen. De wet laat ook geen ruimte voor de rechter om nodige rechtsbescherming aan burgers te verlenen.
Martine Mondt-Schouten, oud-staatsraad lid, zegt tegenover het NRC dat de oplossing eenvoudig is: “De wetgever moet wetten zo formuleren, dat een uitvoeringsorgaan (Belastingdienst of gemeente) een zekere mate van maatwerk kan leveren en dat de rechter de nodige rechtsbescherming aan de burger kan verlenen. Dat kan door het uitvoeringsorgaan enige mate van beleidsvrijheid te gunnen of door in de wet een hardheidsclausule op te nemen. Bestaande wetten zouden in die zin moeten worden aangepast.”
