Uit een recent rapport van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) blijkt dat accountants systematisch het risico op fraude onderschatten tijdens boekencontroles. Hoewel ze verplicht zijn om een risicoanalyse uit te voeren voor de bedrijven die ze controleren, blijkt deze analyse vaak oppervlakkig te zijn. De conclusie van de AFM is dan ook hard: accountants schatten het frauderisico structureel te laag in.
Tekortkomingen
De AFM heeft 32 controledossiers onderzocht bij dertien verschillende kantoren. Volgens de toezichthouder voldeden slechts vijf dossiers aan de gestelde eisen. Bij de overige dossiers werden één of meerdere tekortkomingen geconstateerd. Tijdens deze controles werden frauderisico’s over het hoofd gezien, zoals mogelijke corruptie, omkoping, witwassen en kartelvorming. Het betrof onder andere de controle van boekjaar 2021 van woningcorporaties, beursgenoteerde bedrijven en enkele kleinere ondernemingen en instellingen, schrijft het FD.
Pijnlijk en teleurstellend
De resultaten van het onderzoek waren teleurstellend voor de toezichthouder. Don Raaijmakers, projectleider bij de AFM, omschrijft het als “pijnlijk” en geeft aan dat er meer verwacht werd. Hij benadrukt dat de AFM al een jaar geleden een paper heeft gepubliceerd over dit onderwerp. Bovendien zijn alle accountants de afgelopen jaren verplicht bijgeschoold over dit thema.
Accountants zijn herhaaldelijk betrokken geweest bij schandalen waar fraude vaak een rol speelt. Een voorbeeld hiervan is het schikkingsbedrag van €10 miljoen dat Deloitte in 2018 overeenkwam met aandeelhouders van Ahold vanwege de betrokkenheid van het accountantskantoor bij de boekhoudfraude van de supermarktketen. Recentelijk kreeg EY ook een boete van de strafrechter vanwege het niet melden van fraude bij telecombedrijf Vimpelcom. Daarnaast blijkt dat bij faillissementen, zoals bij technisch dienstverlener Imtech, onregelmatigheden in de boekhouding vaak een vroegtijdig signaal zijn van problemen.
Onvoldoende scherp
Het thema van het controleren op mogelijke fraude blijft een controversieel onderwerp binnen de accountancy. Hoewel het logisch lijkt dat accountants alert zijn op frauduleuze activiteiten tijdens het controleren van de boeken, hebben accountants in het verleden herhaaldelijk benadrukt dat ze geen opsporingsambtenaren zijn. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) is het hiermee eens, maar beschouwt accountants wel als ‘poortwachters’ die frauderisico’s moeten identificeren en adequaat moeten reageren op signalen van fraude.
Het maakt daarbij niet uit of afwijkingen het gevolg zijn van fouten of fraude. ‘Het controleren op fraude is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de onderneming, maar al is de accountant geen opsporingsambtenaar, hij is ook verantwoordelijk’, aldus Ruud de Hollander, AFM-divisiehoofd.
In 2019 werd in kritische rapporten over de kwaliteit van de accountancysector al opgemerkt dat er ruimte was voor verbetering op dit gebied. Na langdurige interne discussies kwam de Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) met een nieuwe richtlijn op dit terrein. Accountants zouden voortaan in hun verklaring bij de jaarrekening moeten aangeven hoe ze fraude hebben onderzocht en welke conclusies ze hebben getrokken. Het blijft echter nog steeds optioneel om bevindingen over fraude te vermelden in de controleverklaring.
Uit het onderzoek van de AFM blijkt echter dat accountants desondanks onvoldoende scherp zijn op fraude. ‘Nog te vaak zien we dat accountants beredeneren waarom frauderisico’s er niet zijn, in plaats van dat zij onderzoeken en onderbouwen hoe frauderisico’s zich wel kunnen voordoen. Zeker bij het risico op fraude is continu een professioneel-kritische instelling nodig.’
Kritischer en diepgaander
De kritiek van de AFM is opmerkelijk gezien de recente verschuiving naar een meer constructieve benadering, waarbij de toezichthouder geloofde dat opbouwende feedback effectiever zou zijn bij het stimuleren van noodzakelijke verbeteringen in de sector. In de beginjaren van het toezicht, vanaf 2006, waren er regelmatig botsingen tussen de zeer kritische AFM en een boze accountantssector, die de toon van de waakhond te hard vond.
De toezichthouder benadrukt dat accountants in de nieuwe controlecyclus van jaarrekeningen, die in september van start gaat, kritischer moeten zijn en diepgaandere vragen moeten stellen. Op dit moment zijn er nog geen sancties voor overtredingen, maar De Hollander verklaart dat ze zullen controleren hoe de kantoren omgaan met hun bevindingen. Pas als blijkt dat dit onvoldoende is, zullen ze naar mogelijke maatregelen kijken.
Hoewel de AFM kritisch is op accountants, erkent de toezichthouder dat procedures goed worden gevolgd en dat enkele frauderisicoanalyses juist uitstekend zijn uitgevoerd. Deze positieve voorbeelden kunnen dienen als leidraad voor anderen, volgens de AFM. Zo ontvangt de accountant die uit eigen initiatief exitgesprekken heeft gevoerd met een vertrekkende CFO en twee vertrekkende commissarissen een compliment. Ook de accountant van een internationaal opererende groothandel die een fraude-expert heeft ingehuurd voor extra onderzoek krijgt erkenning, aldus het FD.
