Op het eerste gezicht misschien niet zo heel erg veel. Maar schijn bedriegt want na ruim twintig jaar heeft de Hoge Raad eindelijk een punt gezet achter de beruchte knoflookzaak. Het ging hierbij om twee partijen Chinese knoflook uit 2002, teruggevraagde invoerrechten en btw. De zaak roept de bredere vraag op wat douanerechten precies zijn, waarvoor ze dienen en wanneer je ze verschuldigd bent?
Wat speelde er in de knoflookzaak?
In november 2002 importeerde een expediteur twee partijen Chinese knoflook. Volgens de tussenhandelaar zouden die via Suriname buiten de EU worden afgezet. Daarmee leken in Nederland geen heffingen te spelen. In werkelijkheid belandde de knoflook toch op de Nederlandse markt. De expediteur rook onraad, tipte de FIOD en werkte mee aan een gecontroleerde actie. In overleg leverde hij nog een aantal partijen om de malafide tussenhandelaar op heterdaad te kunnen pakken. De expediteur stelde later dat met de FIOD was afgesproken dat hij over de in 2002 opgeslagen knoflook geen heffingen hoefde te betalen. Zo’n afspraak is echter nooit bewezen.
De douane legde daarop uitnodigingen tot betaling op voor invoerrechten en btw. In 2016 vernietigde de Hoge Raad die aanslagen vanwege een procedurefout: er ontbrak een tijdige vooraankondiging, waardoor het verdedigingsrecht was geschonden. De materiële vraag bleef echter staan. De douane legde in 2017 nieuwe aanslagen op, nu met correcte kennisgeving. Vervolgens liepen de procedures opnieuw. Doorslaggevend was dat de knoflook feitelijk op de Nederlandse markt was terecht gekomen. Daarmee waren invoerrechten en btw in beginsel verschuldigd, ongeacht de eerdere opsporingsmedewerking.
In het recente eindarrest kreeg het beroep op rechtszekerheid geen gehoor. De lange doorlooptijd is op zichzelf geen reden om de materiële heffing te laten vervallen, zolang de hernieuwde aanslagen rechtmatig zijn opgelegd. Het vermeende vrijwaringsarrangement met de FIOD bleef onbewezen. Als resultaat krijgt het expeditiebedrijf de circa €70.000 aan invoerrechten en btw niet terug. Wel kende de Hoge Raad €1.500 toe als immateriële schade wegens overschrijding van de redelijke termijn.
Wat zijn douanerechten?
Douanerechten zijn belastingen aan de buitengrens van de EU. Ze worden geheven bij invoer van goederen uit derde landen. De heffing sluit aan bij het Gemeenschappelijk Douanetarief. De basis voor de berekening is de douanewaarde. Dat is doorgaans de transactiewaarde, verhoogd met onder meer commissie, verpakking, vracht en verzekering tot aan de plaats van binnenbrengen. Over die waarde wordt het toepasselijke tarief toegepast. Daarnaast kan bij invoer ook btw verschuldigd zijn. Andere heffingen, zoals accijns, kunnen aanvullend spelen afhankelijk van de goederensoort.
Waarvoor zijn douanerechten bedoeld?
Douanerechten hebben meerdere doelen. Ten eerste beschermen ze de interne markt door gelijke concurrentieverhoudingen te borgen. Ten tweede genereren ze inkomsten voor de EU-begroting. Ten derde ondersteunen ze beleid rond veiligheid, gezondheid en milieu. Denk aan producteisen en verboden goederen. De douane ziet toe op naleving. Dat gebeurt via aangiften, controles en – indien nodig – uitnodigingen tot betaling.
Wanneer betaal je wél douanerechten?
Je betaalt douanerechten wanneer goederen van buiten de EU in het vrije verkeer worden gebracht. Concreet:
- De goederen komen fysiek de EU binnen.
- Ze gaan niet onder een douaneregeling die betaling uitstelt of uitsluit.
- Er is geen tariefpreferentie of vrijstelling van toepassing.
- De douanewaarde is correct vastgesteld en leidt tot een positief bedrag.
Is de bestemming de EU-markt, dan volgt heffing. In de knoflookzaak bleek de lading in Nederland te zijn afgezet. Daarmee golden invoerrechten en btw, ondanks eerdere aannames over uitvoer buiten de EU.
…en wanneer níet?
Geen douanerechten zijn verschuldigd wanneer:
- De goederen onder een regeling als douanevervoer of douane-entrepot blijven en later weer worden uitgevoerd.
- Een geldige vrijstelling of tariefpreferentie geldt, bijvoorbeeld op basis van oorsprongscertificaten.
- De goederen niet in het vrije verkeer komen (bijvoorbeeld wederuitvoer zonder in het verkeer te zijn gebracht).
Let op: voorwaarden zijn strikt. Ontbreekt documentatie of gaat de lading toch de EU-markt op, dan vervalt de uitzondering en kan alsnog een heffing volgen.
Procedurele haken en ogen: uitnodiging tot betaling
De douane moet bij een uitnodiging tot betaling het recht op verdediging respecteren. Gebeurt dat niet, dan kan een aanslag sneuvelen. Maar dat betekent niet dat heffing inhoudelijk onjuist is. De knoflookzaak laat zien dat de douane opnieuw kan heffen, mits aan de procesregels wordt voldaan. Rechtszekerheid speelt mee, maar doorlooptijd alleen is niet doorslaggevend als de materiële schuld blijft bestaan.
Weten waar je aan toe bent met Tex
Complexe goederenstromen vragen om heldere dossiervorming. Denk aan oorsprong, douanewaarde, vervoerscondities en eindbestemming. Met Tex, onze fiscale AI-assistent, structureer je informatie, leg je kernbegrippen eenduidig vast en vind je snel relevante regels en definities. Zo wordt de kans kleiner dat uitzonderingen onterecht worden verondersteld of dat bewijsstukken ontbreken.
Wil je meer weten over douanerechten?
