De fiscus heeft in de afgelopen twintig jaar een grote verandering doorgemaakt. Van een voorbeeldige organisatie is het nu eerder een bron van zorg geworden. Onderzoek wijst uit dat de beperkte financiering een belangrijke rol speelt in deze achteruitgang. De Belastingdienst moet steeds meer doen met minder geld.
Afname kwaliteit
De totale kosten van de Belastingdienst zijn tussen 2005 en 2020 met 5% gestegen in absolute termen. Maar als we rekening houden met de inflatie, betekent dit eigenlijk dat de kosten per werknemer zijn afgenomen. Ondertussen zijn de belastinginkomsten gestegen van €157 miljard naar €263 miljard. Dit komt onder andere door een toename in het aantal belastingaangiften, van 9,1 miljoen naar 12,6 miljoen. Daarnaast heeft de Belastingdienst er meer taken bij gekregen, zoals het innen van premies voor sociale verzekeringen en het uitbetalen – en soms terugvorderen – van inkomensondersteunende toeslagen.
Men zou kunnen denken dat de Belastingdienst efficiënter is gaan werken gezien de groei van inkomsten in vergelijking met het toegenomen werk. Maar volgens economen Jesse van der Geest (Universiteit Tilburg) en Christian Peters (Nanyang Technologische Universiteit Singapore), wijzen recente problemen eerder op het tegenovergestelde. Zij suggereren dat de beperkte financiering heeft geleid tot een afname in de kwaliteit van de belastinginning.
Personeelstekort en ICT-problemen
Vroeger stond de Belastingdienst bekend als een voorbeeldige organisatie, zowel nationaal als internationaal. Maar dat beeld is drastisch veranderd. Nu worstelt de Belastingdienst met verouderde ICT-systemen en een tekort aan personeel. De dienstverlening wordt vaak als ondermaats ervaren en er zijn serieuze zorgen dat het hele belastinginningssysteem in gevaar kan komen.
Recentelijk heeft de Algemene Rekenkamer vastgesteld dat de Belastingdienst niet genoeg personeel heeft om ondernemers aan te pakken die nalaten hun belastingschulden uit de coronacrisis af te lossen. Dit kan de schatkist maar liefst €5,7 miljard kosten, terwijl ook de belastingmoraal onder druk staat.
Gebrek aan financiële middelen
Volgens universitair docent Van der Geest, mede-auteur van een recent onderzoek over dit onderwerp, krijgt de Belastingdienst veel kritiek en wordt vaak gezien als een incapabele organisatie. Het onderzoek wijst erop dat deze problemen wellicht voortkomen uit een gebrek aan financiële middelen om het werk naar behoren uit te voeren.
Gecorrigeerd voor inflatie zijn de kosten per werknemer in de onderzochte periode met meer dan 18% gedaald. Door bezuinigingen lag het budget voor belastinginning in de meeste jaren zelfs onder het niveau van 2005. Het budget voor de Belastingdienst als percentage van belastinginkomsten, overheidsuitgaven en het bruto nationaal product is ook afgenomen.
Kosten gestegen
In vergelijking met andere Oeso-landen is de financiering van de Nederlandse Belastingdienst ook relatief laag. Terwijl het budget in Nederland nominaal met 5% steeg, kregen belastingdiensten in 24 andere Oeso-landen gemiddeld 37% meer geld. Ook nam het werk van die diensten gemiddeld met 73% toe, terwijl dit voor de Nederlandse fiscus slechts 67% was.
De onderzoekers concluderen dat de personeelskosten als percentage van de totale kosten aanzienlijk zijn gestegen. Dit komt voornamelijk door inflatiecorrecties in ambtenarensalarissen, terwijl de totale middelen voor de dienst nauwelijks zijn gestegen. Deze toename in personeelskosten ging ten koste van investeringen in IT, die als percentage van het totale budget flink zijn afgenomen.
Onvoldoende
De onderzoekers herinneren eraan dat de Algemene Rekenkamer al in 2013 waarschuwde dat bezuinigingen een risico vormden voor het werk van de Belastingdienst, zeker gezien de toenemende taken. Het kabinet-Rutte I legde de dienst per 2015 een bezuiniging op van meer dan €300 miljoen, wat neerkwam op 9% van de jaarlijkse begroting. Van der Geest en Peters twijfelen of de €290 miljoen die Rutte IV tot en met 2025 heeft uitgetrokken voor wetgevingsuitvoering en investeringen in ICT-systemen voldoende zal zijn om de huidige problemen bij de Belastingdienst op te lossen.
