In een verontrustend nieuwsbericht is onthuld dat medewerkers van KPMG, een van de toonaangevende accountantskantoren in Nederland, zich massaal schuldig maken aan fraude tijdens hun verplichte examens. Dit schandaal werpt niet alleen een schaduw over het imago van dit bedrijf, maar wekt ook de angst dat de beweerde cultuurverandering die alle accountantskantoren beweren door te maken, nog niet volledig of misschien zelfs helemaal niet plaatsvindt.
Geschrokken
De reactie van Hanzo van Beusekom, bestuurder bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM), sprak boekdelen en gaf uiting aan zijn geschoktheid. Als toezichthouder geeft de AFM doorgaans geen commentaar op individuele kantoren of instellingen, maar in dit geval wijst hij nadrukkelijk naar de gehele sector als reactie op het nieuws over KPMG.
“Dit is helaas geen unieke gebeurtenis. Internationaal zijn meerdere gevallen bekend van examenfraude binnen de accountancy. Dit raakt aan de integriteit en vakbekwaamheid van accountants. Examenfraude heeft alles te maken met gedrag en cultuur” verklaarde de bestuurder van de AFM, die ook steun kreeg van de beroepsorganisatie NBA. Deze laatste gaf aan “geschrokken” te zijn en zal onderzoeken of de vereisten voor voortdurende educatie voor accountants herzien moeten worden.
Oude patronen
De recente grootschalige fraudezaak bij KPMG komt op een moment waarop de twijfels over de accountancysector weer toenemen. Slechts anderhalve maand geleden heeft de Autoriteit Financiële Markten (AFM) tekortkomingen geconstateerd bij het inschatten van frauderisico’s tijdens controles. Het bleek dat accountants over het algemeen het liefst een zo beperkt mogelijke lijst van risico’s opstelden.
De bevindingen van het AFM-onderzoek waren niet alleen teleurstellend. De defensieve reactie van de sector, waarbij ten onrechte geen verklaring werd afgegeven, maakte het nog erger. De kwartiermakers Marlies de Vries en Chris Fonteijn, die verantwoordelijk zijn voor veranderingen in de accountancysector, beschreven de houding van accountants wanneer ze kritiek ontvangen als ‘oude patronen’.
De examenfraude bij KPMG lijkt opnieuw een voorbeeld te zijn van zo’n oud patroon. Voor dit specifieke bedrijf is het bijzonder pijnlijk. Na een reeks schandalen rondom zakelijke en privétransacties met vastgoed zo’n tien jaar geleden, leek het erop dat KPMG weer op de goede weg was. Er werden maatregelen genomen, zoals het aanstellen van een externe voorzitter en een raad van commissarissen. Desondanks heeft dit niet kunnen voorkomen dat KPMG opnieuw in een zeer negatief daglicht staat.
Forse boetes
Voor KPMG vormt het grootste probleem het feit dat examenfraude al geruime tijd bekend is. De afgelopen jaren heeft de Amerikaanse Public Company Accounting Oversight Board (PCAOB) korte metten gemaakt met examenfraude. Zowel EY, PwC als eerder KPMG hebben boetes moeten betalen variërend van enkele tonnen tot tientallen miljoenen voor het onderling uitwisselen van antwoorden tijdens examens.
Deze fraude past binnen een bredere trend. De accountantschandalen van het begin van deze eeuw tot enkele jaren geleden vonden voornamelijk plaats bij klanten, waar de boekhouding niet goed werd gecontroleerd. Naarmate deze reeks langer werd, kwam het beroep zelf steeds meer onder vuur te liggen en verschoof de aandacht naar de onderliggende oorzaken. Was het slechts een reeks incidenten, of was er structureel iets mis in de accountancysector?
Weer verbetering beloofd
Deze vraag is inmiddels meerdere malen bevestigend beantwoord, ook in Nederland. Het beroep, zowel de kantoren als de individuele medewerkers, kampt met een cultuurprobleem en zolang dit niet grondig wordt aangepakt, zullen er fouten blijven worden gemaakt. Dit concludeerde onder andere de Commissie toekomst accountancysector (CTA) begin 2020.
Accountants hebben beloofd verbetering te tonen en te werken aan de noodzakelijke cultuurverandering. Echter, tot dusver lijkt dit nauwelijks vruchten af te werpen. Het interne onderzoek van KPMG is nog niet eens afgerond. Volgens een woordvoerder is het nog te vroeg om te zeggen of er meer betrokkenen binnen het bedrijf zullen worden gestraft, of welke verdere gevolgen dit kan hebben. Bovendien moeten de toezichthouders zich hier ook nog over buigen, aldus het FD.
