Er is behoefte aan versterking van de effectiviteit van overheidsuitgaven, zo stelt de Studiegroep Begrotingsruimte. Centraal staat het verbeteren van evaluaties, kennisdeling en sturing op maatschappelijke resultaten. De Studiegroep adviseert dan ook om het programma Inzicht in Kwaliteit voort te zetten en uit te breiden. Het doel: beter zicht krijgen op de doeltreffendheid van beleid en scherper sturen op wat werkt.
Huidige situatie: onvoldoende zicht op resultaten
Hoewel de rijksoverheid jaarlijks honderden miljarden euro’s uitgeeft, is vaak onduidelijk wat dat nou eigenlijk oplevert. Evaluaties vinden namelijk niet overal plaats, of zijn beperkt in opzet. Beleidsinformatie is versnipperd en niet altijd toegankelijk voor besluitvormers. Hierdoor ontbreekt het aan een stevige basis om keuzes te maken over verlengen, aanpassen of beëindigen van beleid.
De Studiegroep stelt vast dat veel uitgavenprogramma’s jarenlang doorlopen zonder dat inzichtelijk is of ze het beoogde effect bereiken. Dat ondermijnt niet alleen de doelmatigheid, maar ook het vertrouwen van burgers en parlement in het begrotingsproces.
Aanpak: versterking van ‘Inzicht in Kwaliteit’
Om dat te verbeteren, adviseert de Studiegroep om het interdepartementale programma Inzicht in Kwaliteit voort te zetten en te versterken. Dit programma richt zich op het verbeteren van beleidsevaluaties, het vergroten van transparantie over de effecten van beleid en het stimuleren van lerend vermogen binnen de overheid.
Concreet ziet de Studiegroep vijf bouwstenen:
- Versterken van de evaluatiepraktijk
Beleidsevaluaties moeten vaker plaatsvinden, methodologisch sterker worden opgezet en beter aansluiten bij de besluitvorming. Evalueren wordt zo een standaardonderdeel van het beleidsproces. - Betere benutting van bestaande informatie
Veel informatie over beleid is al beschikbaar, maar wordt niet altijd gebruikt. De Studiegroep adviseert om beleidsinformatie beter te ontsluiten, bijvoorbeeld via centrale dashboards of samenvattende rapportages. - Meer samenwerking tussen ministeries
Goede evaluaties vragen om gezamenlijke verantwoordelijkheid. Departementen moeten samenwerken bij beleid dat meerdere domeinen raakt, zoals duurzaamheid, zorg of arbeidsmarkt. Interdepartementale evaluaties bieden hier kansen. - Ruimte voor onafhankelijke toetsing
Objectieve en externe beoordeling verhoogt de geloofwaardigheid van beleidsevaluaties. De Studiegroep pleit voor meer onafhankelijkheid bij de uitvoering en interpretatie van evaluaties, bijvoorbeeld via de Algemene Rekenkamer of externe onderzoeksinstellingen. - Een cultuur van leren en bijsturen
Evalueren is alleen waardevol als het leidt tot aanpassing van beleid. Daarom moet er ruimte zijn om bij te sturen op basis van inzichten. De Studiegroep roept op tot een cultuur waarin beleid dat niet werkt, ook daadwerkelijk wordt aangepast of beëindigd.
Waarom zijn beleidsevaluaties juist nu belangrijk?
Volgens de Studiegroep zijn de uitdagingen waarvoor Nederland staat – zoals de vergrijzing, de energietransitie en stijgende zorgkosten – groot en structureel. Dat vraagt om scherpe keuzes. Tegelijkertijd is het begrotingsbeleid complexer geworden, met aparte fondsen en incidentele maatregelen. Inzicht in de effectiviteit van beleid is dan essentieel om het vertrouwen in de overheidsfinanciën te behouden.
Een betere evaluatiepraktijk voorkomt dat geld blijft stromen naar programma’s die weinig bijdragen aan de maatschappelijke opgaven. Het maakt het mogelijk om beleid te prioriteren dat aantoonbaar werkt en waarde toevoegt.
Implicaties voor begroting en beleid
Het voorstel van de Studiegroep heeft directe gevolgen voor de manier waarop het Rijk zijn middelen inzet. Beleidsvoorstellen zullen vaker moeten worden onderbouwd met een effectmeting. Ook vraagt het om meer tijd en capaciteit voor monitoring en evaluatie binnen ministeries.
Daarnaast verandert de rol van beleidsmakers en adviseurs. Sturen op kwaliteit betekent dat zij vaker in gesprek moeten over maatschappelijke opbrengsten, in plaats van alleen over financiële randvoorwaarden. Die verschuiving vereist andere vaardigheden én een andere werkwijze.
Conclusie: beleidsevaluaties moeten vaker en beter
De Studiegroep Begrotingsruimte pleit voor een sterkere focus op kwaliteit van overheidsuitgaven. Door het evalueren en verbeteren van beleid centraal te stellen, ontstaat er meer inzicht in wat werkt – en wat niet. Dat maakt het mogelijk om publiek geld doelmatiger in te zetten en het begrotingsbeleid toekomstbestendig te maken. Een voortzetting en versterking van het programma Inzicht in Kwaliteit is daarbij volgens de Studiegroep onmisbaar.
Wil jij fiscaal naar een hoger niveau?
