In een recent interview met Diana van Hout, hoogleraar formeel belastingrecht aan de Radboud Universiteit, bespraken we de risico’s van digitalisering, cybercrime en de rol van automatisering in de belastingheffing. Van Hout – ook Associate Professor aan de Tilburg University en voorzitter van Stichting Ondersteuning Fiscale Rechtshulp (SOFiR) – deelt haar inzichten over de uitdagingen en gevaren die gepaard gaan met digitalisering in de fiscaliteit.
De gevaren van blind vertrouwen in technologie
Van Hout benadrukt dat het blind vertrouwen in technologie zorgwekkend is. “Je ziet dat mensen toch een soort blind vertrouwen hebben in computers. Dat is zorgwekkend omdat we er op de een of andere manier vanuit gaan dat een computer geen fouten kan maken,” zegt ze. Ze wijst op verschillende internationale schandalen, zoals de toeslagenaffaire in Nederland en het Robodebt Scheme in Australië, waar fouten in systemen tot enorme schade hebben geleid.
Internationale samenwerking
Van Hout werkt internationaal samen met diverse onderzoeksinstituten en stakeholders om de rechten van belastingplichtigen in relatie tot AI in kaart te brengen. “We werken wereldwijd met mensen van de OESO, diverse onderzoeksinstituten en verschillende stakeholders,” vertelt ze. Dit onderzoek richt zich op het beschermen van burgers tegen de risico’s van automatisering en het delen van privacygevoelige informatie.
Een belangrijk aandachtspunt in Van Hout’s werk is de bescherming van privacygevoelige informatie. “Belastingrecht is heel privacygevoelig en omdat het zo gemakkelijk is om informatie uit te wisselen en te delen, zie je dat de bescherming van die gegevens in de praktijk heel moeilijk is,” legt ze uit. Ze benadrukt dat belastingadministraties wereldwijd kwetsbaar zijn voor cybercrime en dat er meer bewustzijn moet komen over de risico’s van het delen van informatie.
De toekomst van het belastingstelsel
Van Hout pleit voor een herziening van het belastingsysteem waarbij minder rekening wordt gehouden met privacygevoelige informatie. “Ik denk, heel eerlijk gezegd, dat we veel minder rekening moeten houden met hele privacygevoelige informatie, zoals zorgkosten,” zegt ze. Ze stelt voor om deze informatie in een ander systeem onder te brengen en niet het belastingsysteem hiervoor te gebruiken.
Ze vraagt zich bijvoorbeeld af of we vanuit DAC6 zo ruimhartig informatie internationaal moeten delen. “We kunnen die gegevens nu eenmaal niet goed beveiligen in de praktijk. We hebben ook geen goed zicht op welke gegevens gebruikt en gedeeld worden en hoe ze worden gebruikt.”
De rol van ICT en AI
Van Hout benadrukt het belang van voldoende ICT-expertise binnen belastingadministraties. “Bij de Belastingdienst is een enorm tekort aan ICT’ers. Ik denk ook dat dat een groot probleem voor de toekomst gaat worden,” waarschuwt ze. Ze wijst erop dat commerciële organisaties doorgaans beter betalen dan de overheid, wat het moeilijk maakt om de juiste mensen aan te trekken.
“Wet- en regelgeving zullen zich nooit zo snel ontwikkelen als technologie, dus we zullen steeds meer op de algemene beginselen moeten gaan terugvallen om te voorkomen dat juist het soort zaken als deepfake niet kan worden aangepakt,” zegt ze. Ze pleit voor ‘principles based legislation’ om beter te kunnen inspelen op technologische ontwikkelingen.
De toekomst van de fiscalist
Van Hout ziet grote veranderingen in het vakgebied. “Wet- en regelgeving kun je voor een groot deel programmeren. Als jullie alleen maar de wet strikt kunnen toepassen, dan word je tussen nu en vijf jaar vervangen door een computer,” zegt ze tegen haar studenten. Ze benadrukt het belang van ethiek en moraal in het werk van fiscalisten om automation bias te voorkomen.
“Waar ik verder bang voor ben, is dat de Belastingdienst en andere overheidsorganisaties met allerlei makkelijke rekenmodellen komen om heel dienstbaar te zijn om wet- en regelgeving inzichtelijk te maken.” Volgens van Hout raken mensen hierdoor hun autonomie kwijt.
Prioriteiten en toekomstvisie
Van Hout en haar collega’s werken aan een internationaal handvest voor taxpayer rights, waarbij transparantie, betrouwbaarheid, eerlijkheid en robuustheid centraal staan. “We zijn allemaal bang dat de rechten van de belastingplichtige niet goed gewaarborgd zijn in het huidige systeem,” zegt ze. Ze hoopt dat organisaties zoals de OESO of de VN dit handvest zullen oppakken en implementeren.
Over Diana van Hout
Diana van Hout is hoogleraar Formeel belastingrecht aan de Radboud Universiteit en Associate Professor aan Tilburg University. Verder is zij voorzitter van Stichting Ondersteuning Fiscale Rechtshulp (SOFiR). In het verleden heeft zij onder andere gewerkt als advocaat-belastingkundige, belastingadviseur en als raadsheerplaatsvervanger.
Dit interview over digitalisering in de fiscaliteit verscheen eerder in Fiscaal Advies #2, 2025.
De Toekomst van Fiscaliteit: Blockchain
Hoe blockchaintechnolgie de potentie heeft de fiscale wereld te veranderen.
