Nederland kent honderden fiscale regelingen: van investeringsaftrekken en vrijstellingen tot gerichte belastingkortingen. Samen kosten ze de schatkist miljarden per jaar. Volgens de 18e Studiegroep Begrotingsruimte is het tijd om deze belastinguitgaven grondig tegen het licht te houden. Veel van deze regelingen worden zelden geëvalueerd, kennen onduidelijke doelen en zijn niet altijd doelmatig. Voor een houdbaar en transparant fiscaal beleid is dat volgens de Studiegroep onhoudbaar.
Wat zijn belastinguitgaven eigenlijk?
Belastinguitgaven, ook wel fiscale regelingen genoemd, zijn alle maatregelen waarbij de overheid via het belastingstelsel voordelen biedt aan specifieke groepen of sectoren. Denk aan de zelfstandigenaftrek, MIA/Vamil, de innovatiebox, de hypotheekrenteaftrek of vrijstellingen in box 3.
Hoewel deze regelingen vaak beleidsdoelen dienen, zoals het stimuleren van duurzaamheid of ondernemerschap, vormen ze in feite ‘uitgaven via de achterdeur’. Ze drukken niet op het uitgavenkader, maar verminderen wel de inkomsten van de overheid.
De omvang en groei van fiscale regelingen
De Studiegroep signaleert dat het aantal en de omvang van belastinguitgaven de afgelopen jaren flink zijn toegenomen. In 2024 werd voor ruim € 25 miljard aan belastingvoordelen uitgekeerd via de fiscale route. Vaak zonder dat helder is of ze effectief bijdragen aan het beoogde doel.
Een belangrijk knelpunt: veel regelingen zijn ooit ingevoerd als tijdelijke maatregel, maar zijn nooit afgeschaft. Hierdoor stapelen voordelen zich op en ontbreekt regelmatig een herijking of beleidsmatige toetsing.
Evalueren is de uitzondering, niet de norm
Volgens de Studiegroep worden belastinguitgaven onvoldoende geëvalueerd. Er is vaak geen heldere doelstelling, geen toetsingsmoment en geen inzicht in de maatschappelijke kosten en baten. Hierdoor ontstaat een risico op ineffectief beleid én ondoelmatige besteding van publieke middelen.
Bovendien is de parlementaire controle beperkt. Omdat fiscale regelingen via de inkomstenkant lopen, vallen ze buiten het reguliere uitgavenkader. Dat maakt ze minder zichtbaar in het begrotingsproces.
Advies: breng fiscale regelingen onder beleidsmatige sturing
De Studiegroep doet daarom meerdere aanbevelingen:
- Verzamel alle belastinguitgaven in een transparant overzicht, inclusief doel, doelgroep en jaarlijkse kosten.
- Voer een vaste evaluatiecyclus in, vergelijkbaar met reguliere begrotingsprogramma’s.
- Laat de effectiviteit toetsen door onafhankelijke instanties, zoals het CPB of de Algemene Rekenkamer.
- Schrap of versober regelingen zonder aantoonbaar effect, tenzij er zwaarwegende beleidsdoelen mee gediend zijn.
Door fiscale regelingen als volwaardige uitgaven te behandelen, ontstaat beter zicht op waar publiek geld terechtkomt — en wat het oplevert.
Wat betekent dit voor fiscaal en financieel professionals?
Voor belastingadviseurs en financieel planners is het van belang te volgen welke regelingen onder druk komen te staan. De kans is reëel dat populaire regelingen in de komende jaren worden beperkt, versoberd of afgeschaft.
Tegelijk ontstaan er kansen: adviseurs die hun klanten tijdig begeleiden bij alternatieven of overgangsregelingen, verstevigen hun positie als strategisch gesprekspartner. Ook vraagt dit thema om alertheid bij het indienen van investeringsplannen of belastingstructurering. Maak van een een nadeel dus een voordeel.
Conclusie: durf in te grijpen
De fiscale gereedschapskist van de overheid is goed gevuld — maar niet altijd doelgericht. De Studiegroep Begrotingsruimte pleit voor meer inzicht, meer evaluatie en meer durf om in te grijpen waar nodig. Zo wordt het belastingstelsel transparanter, eerlijker en beter te verantwoorden. Fiscaal en financieel professionals doen er goed aan deze ontwikkelingen actief te volgen.
Wil jij meer weten over fiscale aftrekposten?
