Nederland moet de investeringen in toekomstige economische groei fors opschroeven om de verzorgingsstaat betaalbaar te houden. In de komende tien jaar is volgens kabinetsadviseur Peter Wennink €151 mrd tot €187 mrd extra nodig voor investeringen in machines, technologie en onderwijs, om de economie ten minste 1,5% per jaar te laten groeien. Daarnaast pleit hij voor een speciale regeringscommissaris die rechtstreeks onder de premier valt en zeven jaar lang een agenda opstelt, vastgelopen dossiers vlot trekt en knopen doorhakt.
Wennink presenteerde vrijdag een honderd pagina’s tellend rapport aan de politiek. De oud-topman van chipmachinemaker ASML onderzocht in opdracht van het demissionaire kabinet hoe de Nederlandse economie vitaler en weerbaarder kan worden. Het rapport sluit aan op een eerdere analyse van Mario Draghi, waarin de voormalig ECB-president stelt dat Europa achterblijft bij de VS en China.
Groei en arbeidsproductiviteit als randvoorwaarde
Volgens Wennink is een hogere arbeidsproductiviteit noodzakelijk om sociale zekerheid, publieke voorzieningen en koopkracht overeind te houden. Zonder economische groei van meer dan 1,5% zouden investeringen in onder meer wapens, windmolens, dijkverzwaring, onderwijs en zorg niet haalbaar zijn.
Te weinig innovatie, te veel “laagproductief”
Als kernprobleem noemt hij dat Nederland al twintig jaar te weinig investeert in innovatie, te sterk leunt op laagproductieve sectoren en diensten, en onvoldoende klimaat heeft voor disruptieve activiteiten. Groei van 1,5% tot 2% acht hij niet haalbaar met een economie waarin onder meer uitzendbureaus, slachterijen en schoonmaakbedrijven een steeds groter aandeel vormen; de focus moet volgens hem richting technologie.
Structureel te weinig R&D
Nederland verliest terrein in tien hoogwaardige sleuteltechnologieën. In Europa zijn er volgens het rapport slechts vier techbedrijven die kunnen wedijveren met Amerikaanse rivalen. De oorzaak ligt bij structureel te lage investeringen van het bedrijfsleven in onderzoek en ontwikkeling, met al jaren grotendeels dezelfde koplopers (zoals ASML en Philips). De uitgavenkloof tussen grote Europese en Amerikaanse bedrijven groeide van €100 mrd in 2010 naar €700 mrd in 2022.
Wennink pleit voor stevige investeringen in vier domeinen:
- AI en digitalisering
- Biotechnologie en zorg
- Defensie
- Energie en klimaat
Om kapitaal richting hoogwaardige technologische start-ups en scale-ups te bewegen, stelt hij een Investeringsbank voor, waar bestaande instellingen zoals Invest-NL en Invest Internationaal onder vallen. Met een startkapitaal van €10 mrd moet deze bank in staat zijn €100 mrd uit de kapitaalmarkt aan te trekken.
Nationaal Agentschap voor Disruptieve Innovatie
Ook bepleit Wennink een Nationaal Agentschap voor Disruptieve Innovatie als vervanger van het door het demissionaire kabinet leeggetrokken Groeifonds. Dit agentschap is geïnspireerd op het Amerikaanse Darpa en moet jaarlijks €1,5 mrd kunnen investeren in fundamenteel onderzoek. Daarnaast ziet hij een rol voor de overheid in investeringen in intercontinentale zeekabels, datacenters en digitale infrastructuur.
Financiering: vooral privaat en Europees
De extra investeringen in start-ups en scale-ups moeten volgens Wennink vooral uit de private sector komen. Hij begrijpt dat Nederlandse pensioenfondsen vanuit rendementsperspectief veel in de VS investeren en dat venture capital terughoudend is. Cruciaal is volgens hem één geïntegreerde Europese kapitaalmarkt als financieringsbron.
Hij wijst ook op het spaargeld van Nederlandse particulieren: circa €600 mrd, dat nu volgens hem nauwelijks rendeert. Zweden en het Verenigd Koninkrijk kennen fiscaal aantrekkelijke regelingen om particuliere investeringen in technologie te stimuleren.
Knopen doorhakken: stikstof, energiecongestie en landbouw
Om investeringen aantrekkelijker te maken, moeten volgens het rapport lastige keuzes worden gemaakt. Eén daarvan is het stikstofdossier, omdat dit bouwplannen voor woningbouw en bedrijfsleven belemmert. Daarbij wijst Wennink erop dat de veeteelt goed is voor 0,4% van de economie, maar verantwoordelijk is voor 64% van de stikstofuitstoot. Ook moet de energiecongestie voortvarend worden aangepakt om investeringen door bedrijven te stimuleren.
Arbeidsmarkt en regels: sneller en soepeler
Wennink adviseert ook hervormingen in de sociale zekerheid, waaronder het verkorten van de loondoorbetaling bij ziekte: werkgevers zouden niet langer twee, maar slechts een jaar het loon van zieke werknemers moeten doorbetalen. Daarnaast pleit hij voor versoepeling van het ontslagrecht.
Verder noemt hij eenvoudiger vergunningverlening (waarbij hij aangeeft dat twee jaar voor innovaties in voeding te lang is), meer experimentele zones en soepelere regels voor innovatieve bedrijven.
Onderwijs en kennismigratie
Voor het onderwijs wil hij meer aandacht voor bètavakken. Over afnemende leerprestaties stelt hij dat dit geen kwestie is van geldgebrek: niet de totale hoeveelheid geld is het probleem, maar de effectiviteit van de inzet. Hij wijst daarbij op administratieve lasten voor onderwijzers en een “wildgroei” aan onderwijsmethoden.
Ook benadrukt hij het belang van buitenlandse kenniswerkers. Er zijn de komende jaren 300.000 extra technici nodig en dat zullen deels buitenlandse kennismigranten zijn. Zijn boodschap daarbij: niet tornen aan de belastingvoordelen voor expats.
Reacties uit de techhoek
Voor zijn “routekaart” organiseerde Wennink 32 ronde tafel-sessies en sprak hij met circa duizend mensen. Er was een klankbordgroep met onder meer Roy Jakobs (Philips), Frans Everts (Shell Nederland) en Dimitri de Vreeze (dsm-firmenich), en burgemeesters Jeroen Dijsselbloem (Eindhoven), Sharon Dijksma (Utrecht) en voormalig DNB-president Klaas Knot.
De techalliantie van TNO, Invest-NL en Techleap is positief omdat het rapport concrete voorstellen doet om de “gezapige innovatie-cultuur” te doorbreken, met nadruk op het mobiliseren van private middelen. Voorman Constantijn van Oranje van Techleap zegt daarbij: “We moeten loskomen van de verslaving aan subsidies.” Directeur Rinke Zonneveld van Invest-NL wijst erop dat de voorgestelde bank voldoende geld moet kunnen ophalen, circa €100 mrd. TNO-voorman Tjark Tjin-A-Tsoi stelt dat de stemming in Nederland moet kantelen: bedrijven overwegen te vertrekken omdat groeien lastig is, en hij hoopt dat het rapport-Wennink bijdraagt aan een andere houding.
Altijd fiscaal up-to-date zijn?
