Het onderzoek naar etnisch profileren door de Belastingdienst in de toeslagenaffaire kostte veel meer tijd dan gepland. Het was een moeilijk karwei voor de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). De fiscus zou de toezichthouder lange tijd hebben tegengewerkt, zo onthulde AP-voorzitter Aleid Wolfsen bij de presentatie van het onderzoek. ‘Wij zijn meerdere malen op het verkeerde been gezet door de Belastingdienst’. En: ‘Er werd niet altijd meteen de waarheid gesproken.’
Boetes en dwangsommen
Het resultaat van het onderzoek liegt er dan ook niet om. Ambtenaren van de Belastingdienst overtraden jarenlang de privacywet. Gegevens over de (dubbele) nationaliteit van toeslagen-aanvragers werden verzameld én gebruikt bij de beoordeling van aanvragen en bestrijding van fraude. ‘Onrechtmatig, discriminerend en daarmee onbehoorlijk’, aldus de Autoriteit.
Wolfsen gaf een extra inkijkje over de totstandkoming van het onderzoek. ‘Dan vroegen wij: “Verwerkt u dubbele nationaliteiten?” Daarop volgde in eerste instantie een kale ontkenning. Dan word je wel heel erg op het verkeerde been gezet. Je verwacht toch een eerlijk antwoord.’ De voorzitter zegt dan ook te hebben gedreigd met boetes en dwangsommen als de Belastingdienst het onderzoek bleef tegenwerken, dat schrijft het FD.
Houding van de fiscus
De houding verbeterde pas na het aantreden van de twee nieuwe staatssecretarissen. De vervanging van de ambtelijke top heeft ook flink bijgedragen aan de houding van de fiscus. Van Huffelen erkende dat deze opstelling ‘niet goed’ is en beloofde een ‘cultuuromslag’. Tweede Kamerleden Pieter Omtzigt (CDA) en Renske Leijten (SP) waren minder tactvol in hun reactie. ‘Al met al is er een behoorlijk verrotte cultuur bij de Belastingdienst over de waarheid vertellen’, zei Omtzigt op Twitter.
De commissie onder leiding van Piet Hein Donner typeerde het optreden van de Belastingdienst eerder als ‘institutionele vooringenomenheid’. Het advies luidde om de getroffen ouders ruimhartig te compenseren. Die operatie komt maar moeizaam op gang.
Drie punten
De AP heeft in het onderzoek niet naar individuele ambtenaren gekeken maar naar de dienst in zijn geheel. Op drie punten ging de afdeling Toeslagen de mist in. De gegevens over de dubbele nationaliteit hadden niet verwerkt mogen worden op de beschreven wijze. De gegevens hadden al begin 2014 gewist moeten worden. In 2018 stonden nog steeds 1,4 miljoen mensen met een dubbele nationaliteit geregistreerd.
Begin dit jaar nog 100.000, aldus Wolfsen. Daarbij werd de nationaliteit ook ten onrechte gebruikt bij de opsporing van fraude met toeslagen. Het was een indicator in het het systeem waarmee bepaalde aanvragen automatisch als risicovol werden aangewezen.
Discriminerend ingericht
Dus discriminatie luidt het oordeel van de privacywaakhond. Voor de toekenning van toeslagen maakt het niet uit welke nationaliteit iemand heeft. Het is alleen van belang dat de persoon rechtmatig in Nederland verblijft. Ook in de strijd tegen fraude ‘zijn gegevens over nationaliteit niet noodzakelijk’.
‘Het hele systeem was op een discriminerende manier ingericht’, stelt Wolfsen. ‘Van een overheid mag je verwachten dat gelijke gevallen ook gelijk worden behandeld, zonder te discrimineren. Dat is niet voor niets het eerste artikel van onze Grondwet. Ons rapport laat helaas een ander beeld zien.’ Dit najaar zal worden gekeken of de fiscus een boete krijgt opgelegd. Eerst kan het ministerie van Financiën reageren op het onderzoek, aldus het FD.
