De onafhankelijkheid van de nog maar net tot leven geroepen inspectie voor Belastingen, Toeslagen en Douane komt nu al ter sprake. Vorige week kondigden de staatssecretarissen Hans Vijlbrief en Alexandra van Huffelen van Financiën aan de nieuwe toezichthouder op de Belastingdienst op te tuigen. De vergaande bevoegdheden zoals de fiscus heeft vragen om goede checks and balances.
Rijksinspectie
Het besluit volgt op het advies van drie externe deskundigen. Maar eerst moet de interne kwaliteitsbewaking op orde worden gebracht. De nieuwe rijksinspectie moet daarnaast de kwaliteit van de dienstverlening onderzoeken en waarschuwen voor verkeerde consequenties van politieke wensen. Omdat vaak blijkt dat politieke wensen moeilijk uitvoerbaar zijn. Het is tijd voor ‘extern toezicht als tegenkracht en kritische vriend’, zoals de deskundigen schrijven.
Maar hoe onafhankelijk die nieuwe vriend zal zijn valt nog te bezien. De deskundigen onderscheiden namelijk twee manieren om het toezicht te organiseren. Namelijk een toezichtcommissie en het onderbrengen van het toezicht binnen een rijksinspectie. De keuze is nu voor dat laatste gekozen, schrijft het FD.
Toezichthouders
De nieuwe toezichthouder is daarmee onderdeel van het ministerie van Financiën. Hetzelfde ministerie als waar de fiscus onder valt. En dat terwijl het toezicht ook moet kijken naar de aansturing van de Belastingdienst door dat departement. Juist die aansturing geeft druk op de kwaliteit van de Dienst. Vaak door politieke belangen van bewindspersonen. De kinderopvangtoeslagenaffaire werd zo mede veroorzaakt door politieke druk om hard op te treden tegen het toeslagenmisbruik.
Om de toezichthouder echt onafhankelijk te maken zou deze buiten het departement moeten worden geplaatst. Voorbeelden genoeg, denk aan de Autoriteit Consument & Markt (ACM), de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Allen zelfstandige bestuursorganen die niet hiërarchisch ondergeschikt zijn aan een minister.
Aanwijzingen
Volgens Vijlbrief en Van Huffelen is de onafhankelijkheid al gewaarborgd in de Aanwijzingen inzake de rijksinspecties. Die zijn ingevoerd na kritiek op de gebrekkige onafhankelijkheid van inspecties. Daar is onder meer in vastgelegd dat de minister een inspectie geen bijzondere aanwijzing mag geven die inbreuk maakt op die onafhankelijkheid.
Overigens konden de aanwijzingen niet tegenhouden dat minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen, een algemene aanwijzing te geven aan de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). De terugbetalingsverplichting bij annulering van vluchten mocht niet worden gehandhaafd. De liquiditeit van de maatschappijen zou zo niet in gevaar komen. Deze aanwijzing werd later wel ingetrokken na een ander standpunt van de Europese Commissie.
Onafhankelijkheid
Politieke en economische belangen kunnen dus botsen met onafhankelijk toezicht. Het werkprogramma van inspecties moet bijvoorbeeld worden goedgekeurd door de minister. En de publicatie van rapporten kan tijdelijk worden opgehouden. Over de begroting van een inspectie beslist de ambtelijke top van het departement.
Naast hoe het formeel is geregeld moet een toezichthouder zich natuurlijk ook onafhankelijk opstellen. Daar hoort een bereidheid om op te treden bij. Onderdeel zijn van hetzelfde departement zal die bereidheid niet ten goede komen. De genoemde Aanwijzingen inzake de rijksinspecties worden toevalligerwijs dit jaar geëvalueerd. De Inspectieraad stelt voor bij wet te regelen dat inspecties een eigen budget hebben, onafhankelijk kunnen prioriteren én zelf kunnen bepalen wanneer ze rapporten openbaar maken, aldus het FD.
