Fiscale regelingen zijn al lang geen voetnoot meer in de rijksbegroting – ze vormen een miljardenpost van formaat. In 2026 lopen de aftrekposten, vrijstellingen en kortingen samen op tot zo’n €188 miljard. Dat is goed voor ruim 15% van ons bbp. De nieuwste bijlage bij de Miljoenennota laat zien hoe groot de impact is én welke regelingen erbij komen, verdwijnen of worden aangepast.
Deze regelingen, waaronder aftrekposten, vrijstellingen, heffingskortingen en verlaagde tarieven, vertegenwoordigen in 2026 een geraamd budgettair belang van circa €188 miljard. Dat komt overeen met 15,2% van het bruto binnenlands product (bbp).
De bijlage is opgesteld door het Ministerie van Financiën en vormt een onderbouwing van de begrotingsramingen en beleidskeuzes in het Belastingplan 2026.
Definitie en monitoring
Een fiscale regeling wordt gedefinieerd als een belastingmaatregel met een specifiek beleidsdoel, anders dan het algemene doel van het belastingmiddel, die leidt tot een derving van overheidsinkomsten. Alleen regelingen met een budgettair belang van meer dan €5 miljoen, waarvoor voldoende data beschikbaar zijn en die niet voortvloeien uit internationale verplichtingen, worden actief gemonitord.
In 2026 zijn twaalf nieuwe regelingen toegevoegd aan het overzicht. Voorbeelden zijn de btw-vrijstelling voor uitvaartondernemers en de vrijstelling in de kansspelbelasting voor prijzen onder de €449. Sommige regelingen, zoals de expatregeling en de vrije ruimte in de werkkostenregeling, worden wel opgenomen maar niet actief gemonitord vanwege het ontbreken van betrouwbare ramingsdata.
Budgettaire omvang en groei
Het totale budgettaire belang van fiscale regelingen groeit tussen 2021 en 2026 met gemiddeld 4,6% per jaar. De grootste posten voor 2026 zijn:
- Heffingskortingen: €73.982.000.000
- Eigen woningregelingen: €16.350.000.000
- Inkomensvoorzieningen (zoals pensioenen en lijfrentes): €24.975.000.000
- Omzetbelastingregelingen: €16.946.000.000
De grootste stijgingen zijn zichtbaar bij de arbeidskorting (+8,4% per jaar), de hypotheekrenteaftrek (+5,9%) en de vrijstelling voor groen beleggen in box 3 (+30,3%).
Opvallende ontwikkelingen
De Miljoenennota signaleert een aantal opvallende endogene ontwikkelingen, dat wil zeggen: veranderingen die niet voortkomen uit nieuw beleid, maar uit economische of demografische trends. Zo is het fictieve rendement op spaargeld in box 3 sterk gestegen, wat het budgettaire belang van het heffingvrije vermogen vergroot tot €2,7 miljard in 2026. Ook de herinvesteringsreserve en de vrijstelling voor motorrijtuigen ouder dan 40 jaar laten een sterke groei zien.
Beleidsmaatregelen 2026
In het Belastingplan 2026 zijn diverse maatregelen opgenomen die het budgettaire belang van fiscale regelingen beïnvloeden. Enkele voorbeelden:
- Afschaffing van de heffingskorting voor groen beleggen (–€59 miljoen structureel)
- Verhoging van de belastingvermindering in de energiebelasting (+€100 miljoen)
- Aanpassing van de stadsverwarmingsregeling (+€7 miljoen)
- Beperking van de tabelcorrectiefactor, wat leidt tot hogere inkomsten uit loon- en inkomensheffing (–€1,032 miljard)
Daarnaast worden enkele regelingen afgeschaft, zoals de meewerkaftrek, de stakingsaftrek en vrijstellingen in de motorrijtuigenbelasting voor specifieke voertuigen.
Evaluatie en beleidsopvolging
Sinds de vorige Miljoenennota zijn tien fiscale regelingen geëvalueerd. De evaluaties zijn uitgevoerd volgens de Regeling Periodiek Evaluatieonderzoek (RPE 2022) en het Toetsingskader Fiscale Regelingen (TFR). Enkele uitkomsten:
- Laag Vpb-tarief: beperkt doeltreffend en niet doelmatig; afschaffing wordt aanbevolen.
- Vrijstelling bij 25- en 40-jarig dienstverband: niet doelmatig; geen aanbeveling gedaan.
- Brede weersverzekering (assurantiebelasting): doeltreffend, maar niet passend als fiscale regeling; voorstel tot afschaffing.
- WBSO (afdrachtvermindering R&D): grotendeels doeltreffend en doelmatig; aanbeveling tot aanscherping van de doelstelling.
De beleidsopvolging van deze evaluaties varieert. Sommige regelingen worden aangepast of afgeschaft, andere blijven ongewijzigd ondanks negatieve beoordelingen.
Transparantie en beleidsruimte
Het kabinet benadrukt het belang van transparantie over fiscale regelingen, mede vanwege hun omvangrijke impact op de begroting. De monitoring en evaluatie moeten bijdragen aan een doelmatiger en eenvoudiger belastingstelsel. Tegelijkertijd wordt erkend dat veel regelingen historisch gegroeid zijn en maatschappelijke of politieke steun genieten, wat aanpassing bemoeilijkt.
Praktische relevantie
Voor belastingplichtigen en beleidsmakers is het overzicht van fiscale regelingen relevant om inzicht te krijgen in de verdeling van fiscale voordelen. Voor de Belastingdienst en uitvoeringsorganisaties zijn de evaluaties van belang om de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van regelingen te beoordelen. Tot slot biedt de Miljoenennota input voor toekomstige beleidskeuzes over lastenverdeling, doelmatigheid en vereenvoudiging van het belastingstelsel.
Studio Nextens
Zoals altijd traditioneel de dag na Prinsjesdag bespreken we met experts de fiscale gevolgen van Prinsjesdag. Met een demissionair kabinet belooft het een andere Prinsjesdag dan anders te worden. Niet alle plannen voor 2026 kunnen worden gepresenteerd, maar sommige fiscale veranderingen liggen al vast. Ronnie Overgoor ontvangt Rosalinde van Putt (Ministerie van Financiën) en Sybren Christians (Fiscount) en bespreekt met hun de (fiscale) plannen, uitdagingen en kansen voor 2026. Meld je hier Gratis aan.
